کد مطلب:48669 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » قرآن

چرا در قرآن كريم، به آقايان بيشتر از بانوان، اهميت داده شده است، براي مثال چرا اول المؤمنون و سپس المؤمنات آمده است؟

آنچه حقيقت انسان را تشكيل ميدهد، قلب و روح انساني است. از ديدگاه قرآن، زن و مرد از نفس واحده خلق شدهاند: يَـََّأَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُواْ رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُم مِّن نَّفْسٍ وَ َحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالاًكَثِيرًا وَنِسَآءً; (نسأ، 1) بنابراين، ماية اصلي آفرينش زن و مرد يكي بوده، هيچ يك بر ديگري ترجيح ندارد. به بيان قرآن هر دو مكمل و نيازمند هم هستند: وَ مِنْ ءَايَـَتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَ َجًا لِّتَسْكُنُوَّاْ إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُم مَّوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فِي ذَ َلِكَ لاَ ئَيَـَتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ. (روم، 21)

عمده تفاوتهايي كه ميتوان بين زن و مرد در نظر گرفت، عبارتند از:

1. تفاوتهاي روحي رواني: خداوند، زن را با عاطفهتر و مرد را عقلانيتر خلق كرده و هر دو در كنار يكديگر مكمل هم هستند; 2. تفاوتهاي جسماني: مذكر و مؤنث بودن و... امّا در مسائل ارزشي، قرآن هر دو را يكسان ميداند و ملاك برتري و ترجيح را تقواي بيشتر انسان قرار ميدهد; چه زن باشد و چه مرد: يَـََّأَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَـَكُم مِّن ذَكَرٍ وَ أُنثَيَ وَ جَعَلْنَـَكُمْ شُعُوبًا وَ قَبَآئِلَ لِتَعَارَفُوَّاْ إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَئَكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ. (حجرات، 13)

خداوند در مورد اعمال مكلفين، يكسان برخورد ميكند: أَنِّي لاَ َّ أُضِيعُ عَمَلَ عَـَمِلٍ مِّنكُم مِّن ذَكَرٍ أَوْ أُنثَيَ بَعْضُكُم مِّن بَعْضٍ... (آلعمران، 195)، نزد خداوند، عمل صالح ملاك است; از هر كس كه باشد: مَنْ عَمِلَ صَـَـلِحًا مِّن ذَكَرٍ أَوْ أُنثَيَ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَوَةً طَيِّبَةً وَ لَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ. (نحل، 97) بنابراين، اينجا بايد ميان مسائل حقوقي و ارزشي فرق گذاشت.

قرآن در مسائل ارزشي، زن و مرد را يكسان دانسته; چون انسانيت آنها مورد نظر است; اگر ميبينيم قرآن در جايي از مردان شايسته، مانند لقمان حكيم سخن ميگويد، (لقمان، 12) در جايي ديگر از زنان شايسته، مانند همسر فرعون و حضرت مريم نام ميبرد. (تحريم، 11; آلعمران، 43 و...) قرآن همچنان كه همة حقايق را بيان كرده، از مقام والاي زن نيز دفاع نموده و حقيقت وجودي شخصيت او را معرفي كرده است.

امّا در مسائل حقوقي، چون تفاوتهايي ميان زن و مرد وجود دارد و يكسان نيستند، به طور طبيعي حقوق اين دو نميتواند يكسان باشد; ممكن است حقوقي مربوط به زنها باشد و مردان از آن بيبهره باشند و بالعكس.

در برخي از جوامع، حقوق زنان، پايمال شده است; مثل برخوردي كه در دوران جاهليت با دختران داشتند و آنها را زنده به گور ميكردند. قرآن از زنان حمايت جدي كرده، ميفرمايد: وَإِذَا بُشِّرَ أَحَدُهُم بِالاْ ئُنثَيَ ظَـلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا وَ هُوَ كَظِيمٌ # يَتَوَ َرَيَ مِنَ الْقَوْمِ مِن سُوَّءِ مَا بُشِّرَ بِهِ أَيُمْسِكُهُ عَلَيَ هُونٍ أَمْ يَدُسُّهُ فِي التُّرَابِ أَلاَسَآءَ مَا يَحْكُمُونَ. (نحل، 58و59) قرآن با توجه به اختلاف تكويني زن و مرد ـ جز در موارد مخصوص كه فرق گذاردن بين اين دو جنس، لازمة وجود و ذات آنان است ـ تمام حقوقي كه براي مردان قرار داده، براي زنان نيز مقرر كرده است و در مواردي كه براي يكي از اين دو جنس، حقوق بيشتري قرار داده، وظايف بيشتري نيز بر عهده او نهاده است. قرآن در زمينه تساوي حقوق ميفرمايد: وَلاَتَتَمَنَّوْاْ مَا فَضَّلَ اللَّهُ بِهِ بَعْضَكُمْ عَلَيَ بَعْضٍ لِّلرِّجَالِ نَصِيبٌ مِّمَّا اكْتَسَبُواْ وَلِلنِّسَآءِ نَصِيبٌ مِّمَّا اكْتَسَبْنَ...; (نسأ، 32) آرزو مكنيد چيزهايي را كه خداوند برخي را بر برخي ديگر به آن فزوني داده است، مردان را از آنچه كسب كردهاند، بهرهاي است و زنان را از آنچه كسب كردهاند بهرهاي.

در اين قسمت به بخشي از حقوق زنان در اسلام اشاره ميكنيم:

1. حقوق اجتماعي: از جملة حقوق اجتماعي، حقوق خانواده است; مثل: حق انتخاب همسر، مسكن، مهر، نفقه، حضانت اطفال تا سنين معين، حق دريافت اجرت براي كارهاي خانه و...

2. حق مالكيت استقلالي در كنار مردان: لِّلرِّجَالِ نَصِيبٌ مِّمَّا تَرَكَ الْوَ َلِدَانِ وَالاْ ئَقْرَبُونَ وَلِلنِّسَآءِ نَصِيبٌ مِّمَّا تَرَكَ الْوَ َلِدَانِ وَالاْ ئَقْرَبُونَ مِمَّا قَلَّ مِنْهُ أَوْكَثُرَ نَصِيبًا مَّفْرُوضًا. (نسأ، 7) مگر در مورد نذر كه حكم ويژهاي در فقه اسلامي دارد.

3. از نظر قرآن، حضور زن در اجتماع و بيرون از خانه در صورتي كه موجب اخلال در روابط خانوادگي و عفاف او نشود و شوهرش او را منع نكند، جايز است; چنانكه دختران حضرت شعيبغ چنين بودند. (قصص، 23 ـ 28)

4. در اسلام با توجه به لطافت روحي و جسمي زن كه مقتضاي آفرينش حكيمانه اوست، از برخي كارهاي سخت و دشوار، همچون: شركت در جهاد و قضاوت و... ـ مگر در موارد خاص ـ معاف شده است.

زن نيز همچون مرد در برابر حقوقي كه دارد، وظايفي نيز بر عهده دارد كه بايد به آنها عمل كند و در قرآن به بسياري از آنها اشاره شده است.

البته بيان تمام حقوق زنان از ديدگاه اسلام و قرآن در اين اندك نميگنجد.( ر.ك: ممتحنه، 12 / زن در آينة جلال و جمال، آيةالله جوادي آملي، مبحث زن در قرآن، ص 66 ـ 67، نشر فرهنگي رجأ / شخصيت زن از ديدگاه قرآن، ص 23 ـ 32، هادي دوست محمدي، سازمان تبليغات اسلامي / حقوق مدني زوجين در زمان زناشويي دائم از نظر قرآن، دكتر محمدباقر محقق، بنياد قرآن / نظام حقوق زن در اسلام، شهيد مطهري; / حقوق خانواده، لنگرودي و... )

امّا در اين مورد كه چرا بيشتر مخاطبان قرآن مذكر هستند و مردان بر زنان مقدم شدهاند، گفتني است: زبان قرآن كريم، زبان فرهنگ محاورهاي و همان روشي است كه همة عقلا با آن سخن ميگويند. عقلا در خطابهايي كه به عموم مردم (زنان و مردان) دارند، ميگويند: هان اي كساني كه چنين و چنان كردهايد نه نامي از مرد ميبرند و نه از زن; قرآن كريم نيز در اين گونه خطابهايش ميفرمايد: يا ايها الناس; هان اي مردم يا ايها الانسان; هان اي انسان و...

از طرف ديگر، عقلا در مواردي كه بخواهند همين شمول و عموميت را به صراحت بفهمانند، ميگويند: اي مردم متوجه باشيد شما چه مرد و چه زن، بايد چنين و چنان رفتار كنيد. قرآن كريم نيز در بعضي موارد اين تصريح و تأكيد را بيان كرده، ميفرمايد: مَنْ عَمِلَ صَـَـلِحًا مِّن ذَكَرٍ أَوْ أُنثَيَ...; (نحل، 97) هر يك از شما كه عمل صالحي انجام دهد، چه مرد باشد و چه زن; اما وقتي ميخواهد خطاب را متوجه مردان كند، ميفرمايد: الرِّجَالُ قَوَّ َمُونَ عَلَي النِّسَآءِ; (نسأ، 34) مردان، قيّم زنان هستند و يا هنگامي كه ميخواهد خطاب را متوجه زنان كند، ميفرمايد: وَالَّـَتِي يَأْتِينَ الْفَـَحِشَةَ مِن نِّسَآئكُمْ; (نسأ، 15) كساني از زنان شما كه مرتكب گناه فاحش شوند.

بله، از آنجا كه قسمت عمدهاي از خطابهاي قرآن درباره مسائل اجتماعي از قبيل: جهاد، قضا و امثال اينهاست، قهراً آن خطابها متوجه قشري است كه مسئول وظايف اجتماعي است و آن مردان هستند; همچنين (علاوه بر آن) براي خودداري از تكرار نيز، فقط خطاب مذكر ميآيد; چون خطاب اگر به صورت مؤنث نيز آورده شود، لازم ميآيد دوبار در همة آيات، خطاب مذكر و مؤنث ذكر شود; لذا تنها يا ايها الذين آمنوا و ... بيان شده است و يائگيّتها اللاتي... و ... نيامده است; وانگهي از باب غلبه نيز خطابات بيشتر به صورت مذكر آمده است; چون غالباً خطابات قرآن كريم از طرف رسول اكرممتوجه مردان بود.(ر.ك: زن در آينة جلال و جمال، آية الله جوادي آملي، ص 91، مركز نشر اسرأ / پاسخ به پرسشهاي ديني، موسوي همداني، ص 15، نشر اسلامي.)